İNANMASI ZOR BEYOĞLU VE ONUN BÜYÜK ANLATICISI

ADNAN ÖZER

Beyoğlu’na bir heykel öneriyorum. Said Naum Duhani’nin heykeli olmalı bu. 

Benim dememle olacak değil ama bu vefa borcunun ne sebeple oluştuğunu anlatırsam akıllara bir im düşürebilirim, belki kim bilir… 

Müzik olarak bu kez opera müziği dinleyeceğiz; 19 yüzyıl İstanbul’unun İtalyan operalarından. Niye? Çünkü o dönem İstanbul’da -aslında Beyoğlu’nda- İtalyan operası neşvünema (gelişmiş, yetişmiş) bulmuş. (Mısır Hidivi İsmail Paşa’nın, Giuseppe Verdi’ye 150 bin frank ödeyerek bir opera besteletmesini unutmayalım. Aida adı verilen bu opera o gün bugündür sahneleniyor.) Şimdi bize inanması zor gelen Beyoğlu’ndaki bu sanat olayının, bu kültürün Said Naum Duhani ile ilgisi ne ola ki..? 

Şöyledir efendim: 

İstanbul’da ilk opera-tiyatrosu Abdülmecid döneminde kurulan Bosco tiyatrosudur. Yeri de Hristaki Pasajı’dır, yani bugünkü Çiçek Pasajı. Bosco tiyatrosu daha sonra Naum Tiyatrosu adıyla hizmete açılmıştır. Suriye Osmanlılarından Hristiyan Duhani ailesine mensup Mihail Naum -kardeşi Yusuf Nazım ile birlikte- eserli bir yangın geçirmiş olan Bosco’yu satın almıştır. İşte bu Naum kardeşler Said Duhani’nin büyük amcalarıdır. 

Beyoğlu’ndaki opera damgasının Naum ailesi yönünden özeti bu. (Sultan Abdülmecid damgası da diyebiliriz. O, finansman sağlaması bir yana ilaç alma bahanesiyle operaya giden, orada bir locası olan bir müziksevermiş.) 

Said Duhani’nin Beyoğlu için kıymeti bir başkadır. Bu konuda Halit Refiğ’e kulak verelim: “Her vesile ile tekrarlıyorum, Beyoğlu’nu en iyi şekilde iki gayrimüslim anlatmıştır. İlki Hıristiyan asıllı Arap bir ailenin çocuğu olan Said Naum Duhani’ydi (1892-1970). İkincisi Giovanni Scognamillo’dur. Onların anlattıkları Beyoğlu ortadan kalktığına göre bir başka anlatıcının çıkması ise artık pek mümkün görülmemektedir.” 

Said Duhani’nin yaşamı ve trajedisi, bir de Beyoğlu anlatısı 

Said Bey’in babası Osmanlı İmparatorluğu’nun Lübnan Mutasarrıdır. Said Duhani Beyrut’un ünlü Beyteddin Sarayı’nda büyümüş, gençliğini ise, bu sefer babasının Paris Sefiri olması dolayısıyla Paris’te geçirmiştir. Bu dönem I. Dünya Savaşı öncesi Paris’inin Belle Epoque diye anılan yüksek sanat dönemidir. Baba Duhani bir ara Hariciye Nezareti Müsteşarlığı da yaptıktan sonra vefat edince Said’in Paris’teki paralı bohem yaşamı da sona erer, bir Fransız sahne artistiyle evlenerek İstanbul’a yerleşir. Evleri Beyoğlu Parmakkapı’da, St. Pulcherie Fransız Kız Okulu’nun karşısında, köşe başındaki binadır:“Appartemente Naoum Paşa”. 

Fransızcaya son derece hâkim olan Said Duhani, o zamanki adıyla “Turing Klöb”de direktör olarak çalışmaya başlar (vefat ettiği 1970 yılına kadar bu kurumda çalışacaktır). 

Derken Said Bey ve eşini yıkıma uğratan delikanlı çağındaki biricik oğulları Sadi’nin intiharı gelecektir. (Çelik Gülersoy bu olayın tarihi için 1932 ya da 1933 yıllarını verecektir. Sait Duhani, Eski İnsanlar Eski Evler, 19. yüzyıl Sonunda Beyoğlu’nun Sosyal Topoğrafyası, önsözü). Said Bey bu elim olayla eşini de kaybedecektir; Madam Duhani Paris’e, oradaki sahne hayatına döner. 

“Said Bey de, garip şey, ama iyice garip ve benzeri görülmedik bir şey, kendi kendini bir manastır hayatına, daha da ötesi, bir hücre cezasına mahkûm eder. Dairesini boşaltıp kiraya verir, kendisi tavan arası katında küçük bir odaya çekilir.” (Çelik Gülersoy, aynı önsözden.) 

Said Duhani o münzevi hayatında iki kitap yazar; birinde Beyoğlu binalarını anlatır, diğeri ise, Beyoğlu’ndaki yaşamı ve eski kişileri anlattığı “Quand Beyoğlu s’appelait Pera” (Beyoğlu’nun Adı Pera İken). 

O, yaklaşık yarım yüzyıl kendisini adeta Beyoğlu’na gömmüş bir İstanbul karakteridir. Birkaç noktalık hayat çizgisini, her gün aynı vakitte aynı şeyleri yaparak yaşamını sürdürür: Sabahları iki Paris gazetesini (Le Figaro ve Le Canard Enchaine) okuyarak Tünel’e yürüme, sonra Turing’deki işi, daha sonra Lebon, ardından muhallebici. 

Said Duhani bu hâliyle o zamanlar Beyoğlu’nda önemli bir figürdü. Buna kitaplarını ve yazılarını da katmak gerekir. 

Beyoğlu vefasını göstermelidir ona. Geç bile kalınmıştır.